Du lịch Ninh Thuận không chỉ cuốn hút bởi nhiều điểm đến trải nghiệm gắn liền với thiên nhiên, sinh thái mà còn hấp dẫn bởi vẻ đẹp những công trình kiến trúc nghệ thuật tuyệt hảo. Nổi tiếng và vang danh thế giới phải kể đến cụm đền tháp Po Klong Garai do người Chăm xưa xây dựng cách đây 800 năm. Một công trình tuyệt hảo vượt thời gian mà đến nay các nhà nghiên cứu khoa hoa học vẫn chưa có lời giải mã.
- Xem thêm: Trải nghiệm du lịch Ninh Thuận có gì hấp dẫn? (Review ăn chơi tẹt ga)
- Xem thêm: Đi du lịch Ninh Thuận cần bao nhiêu tiền, có nên đi tự túc?
- Xem thêm: Du lịch Ninh Thuận đặt phòng ở đâu, khu vực nào là tiện nhất?
Đôi nét về tháp Po Klong Garai Ninh Thuận – Vẻ đẹp bí ẩn của công trình 800 năm tuổi
Po Klong Garai là tên gọi của một vị vua Champa và là tên gọi của một khu đền tháp nổi tiếng bậc nhất của người Chăm trên dải đất miền Trung nói chung và Ninh Thuận nói riêng. Toàn bộ khu tháp được xây dựng trên đỉnh quả núi mà nhân dân địa phương gọi là núi Trầu (đồi Trầu, tiếng Chăm gọi là 𝐂𝐞𝐤 𝐇𝐚𝐥𝐚), có địa chỉ trên đường Bác Ái thuộc khu phố 8, phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm.
Tại vị trí này nhìn về hướng Bắc khoảng 4km theo đường chim bay là sân bay quân sự cấp 1 Thành Sơn, đồng thời là căn cứ chính của Trung đoàn 937 (còn gọi là Đoàn C37) tỉnh Ninh Thuận. Trước năm 1975, đây cũng từng là căn cứ không quân quan trọng của Quân lực Việt Nam Cộng Hòa và Không lực Hoa Kỳ trong thời kỳ Chiến tranh Việt Nam.
Theo truyền thuyết, ngôi đền tháp được vua 𝐉𝐚𝐲𝐚 𝐒𝐡𝐢𝐡𝐚𝐯𝐚𝐦𝐚𝐧 𝐈𝐈𝐈 (sử Việt gọi là Chế Mân, người trị vị Chiêm Thành từ năm 1288 – 1307, người có nhiều công lao trong công cuộc cùng Đại Việt chống quân Mông – Nguyên xâm lược, đồng thời chính là phò mã của Huyền Trân công chúa – Ái nữ của vua Trần Nhân Tông) xây dựng để thờ vua Po Klong Garai (vua Rồng) – người có nhiều công trạng đối với dân tộc Chăm trong việc đánh đuổi ngoại xâm, tổ chức người dân khai mương, đắp đập làm cho ruộng đồng trù phú và tươi tốt.
Trải qua bao biến cố, thăng trầm của lịch sử. Khu đền tháp ngày nay đa phần vẫn còn nguyên vẹn với bao nét độc đáo, huyền bí chưa lời giải thể hiện nét tài ba trong công cuộc xây dựng đền tháp của người Chăm xưa.
Đặc biệt, cụm tháp Po Klong Garai là công trình nằm trong số ít được các nhà nghiên cứu bình phẩm là công trình hoàn mỹ trong phong cách Muộn và đã đạt đến đỉnh cao trong nền nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Champa một thời vàng son ở Đông Nam Á.
Ngoài việc là địa điểm đến tham quan nổi tiếng, tháp là nơi diễn ra nhiều lễ hội quan trọng của cộng đồng Chăm theo tín ngưỡng Bàlamôn. Nổi bật trong số đó là lễ hội Katê được tổ chức vào cuối tháng 6 đến đầu tháng 7 Chăm lịch (rơi vào khoảng tháng 9, 10 dương lịch).
Năm 1979, tháp Po Klong Garai Ninh Thuận được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa Thể thao & Du lịch) xếp hạng là Di tích Lịch sử – Văn hóa Quốc gia. Đến năm, 2006 thì chính thức trở thành Di tích Quốc gia đặc biệt cần phải bảo vệ khẩn cấp.
- Xem thêm: Điểm mặt 15 địa điểm du lịch Ninh Thuận hấp dẫn không thể bỏ qua
- Xem thêm: Top tour du lịch Ninh Thuận trọn gói, giá rẻ, chất lượng tốt nhất
- Xem thêm: TOP tour Ninh Thuận 1 ngày giá rẻ được lựa chọn nhiều nhất
Tổng thể kiến trúc nghệ thuật tháp Chăm Po Klong Garai trên đồi Trầu
Khu đền tháp Po Klong Garai còn được gọi với tên gọi khác là Bửu Sơn. Là một quần thể kiến trúc gồm nhiều công trình lớn nhỏ khác nhau. Tuy nhiên, hiện nay, tại đây chỉ còn lại ba công trình kiến trúc bằng gạch tháp chính (𝐊𝐚𝐥𝐚𝐧 𝐩𝐨) – nơi thờ tượng bán thân vua 𝐏𝐨 𝐊𝐥𝐨𝐧𝐠 𝐆𝐚𝐫𝐚𝐢 cao 20,5m; tháp cổng (𝐊𝐚𝐥𝐚𝐧 𝐩𝐚𝐛𝐚𝐡 𝐦𝐛𝐚𝐧𝐠) cao khoảng 8,56m & tháp Lửa (𝐒𝐚𝐧𝐠 𝐜𝐮𝐡 𝐲𝐚𝐧𝐠 𝐚𝐩𝐮𝐞𝐫) cao 9,31m. Phía sau tháp Chính là một miếu thờ nhỏ được người Chăm xây dựng trước năm 1975 để thờ hoàng hậu 𝐁𝐢𝐚 𝐊𝐨𝐥.
Nằm giữa không gian tháp Chính và tháp Cổng là vết tích của một nền gạch hình chữ Nhật. Theo nhận định của các nhà nghiên cứu thì đây chính là nhà để đồ (dạng tháp Dài hoặc nhà Dài) được xây theo kiểu nhà Dài ở Mỹ Sơn với mục đích để cho các vị chức sắc thành tẩy trước khi thực hiện các nghi thức, nghi lễ quan trọng.
Ngoài ba tháp còn tồn tại thì còn một tháp Canh ở hướng Đông Nam, dấu tích đế tháp ở hướng Bắc và hướng Tây Nam. Có thể thấy, những vết tích về các nền móng cũ có thể từng là những hạng mục được xây dựng trọn vẹn như tháp chính, tháp lửa, tháp cổng, nhưng theo thời gian, vì tác động gì đó đã bị đổ vỡ.
Điều này cũng tương tự như bao đền tháp khác, tiêu biểu như đền tháp Dương Long, đền tháp Hưng Thạnh (tháp Đôi) ở Bình Định, hay tháp Hòa Lai ở Ninh Thuận và tháp Po Sah Inư ở Bình Thuận.
Cũng cần nói thêm, trong một công trình đền tháp của người Chăm khi xây dựng, thông thường sẽ có một đền tháp chính đóng vai trò chủ đạo và xung quanh là nhiều hạng mục khác. Và tất nhiên, khu đền tháp Po Klong Garai cũng không ngoại lệ, đặc biệt là xây theo phong cách hậu Bình Định (Phong cách Muộn) – lối phong cách điển hình của Champa từ sau thế kỷ XIII.
Chiêm ngưỡng vẻ đẹp tuyệt hảo của cụm đền tháp Po Klong Garai Ninh Thuận
Là công trình được xây dựng trong thời kỳ không chịu ảnh hưởng của chiến tranh nên tổng thể cụm đền tháp Po Klong Garai Ninh Thuận được tô điểm những gì đẹp nhất của phong cách hậu Bình Định thời kỳ Muộn (hay còn gọi là phong cách Muộn).
Theo đó, toàn thể khu đền được xây dựng trên quy mô lớn với diện tích khoảng 10 hecta bao phủ cả không gian núi Trầu (đồi Trầu, tiếng Chăm gọi là 𝐂𝐞𝐤 𝐇𝐚𝐥𝐚𝐧). Trong đó, ngôi tháp Chính (𝐊𝐚𝐥𝐚𝐧𝐩𝐨) cao 20.5m là hạng mục được xây dựng với nhiều tầng, mô phỏng theo ngọn núi 𝐏𝐞𝐫𝐮 – một ngọn núi thiêng của Ấn giáo bên Ấn Độ. Tầng trên là sự lập lại tầng dưới thu nhỏ, cho đến đỉnh là một trụ đá nhọn, biểu tượng là một Linga.
Điểm nhấn của ngôi tháp “Chính” là các góc tháp lên dần đều là các ụ vuông nhỏ, gắn tượng thú bằng đá như tượng thần Siva, các vị hộ pháp, muông thú và các hình ngọn lửa bằng gạch nung.
Cửa chính ra vào quay về hướng Đông, hướng theo quan niệm của người Chăm là hướng sống, sinh tồn. Hai bên cửa là 2 trụ đá lớn khắc chữ Chăm cổ. Bên trên cửa có phù điêu thần Siva có 6 tay đang uyển chuyển với những điệu múa thần bí. Ba cửa còn lại theo ba hướng Nam, Bắc, Tây là cửa giả có trụ ốp gạch lồi, lõm vào trong. Trên mỗi cửa giả có một tượng thần tư thế thiền.
Từ ngoài đi vào là sự hiện hữu của tượng bò thần Nandin được tạc bằng đá nằm bên tay trái, đầu hướng vào trong tháp. Tương truyền, đây là vật cưỡi của thần 𝐒𝐢𝐯𝐚 và vua Po Klong Garai. Chính giữa tháp là tượng thờ bán thân vua Po Klong Garai. Bên dưới tượng bán thân vua Po Klong Garai là một 𝐘𝐨𝐧𝐢 cạnh dài 1m47, cạnh ngang 0m94, trên Yoni là một 𝐋𝐢𝐧𝐠𝐚 tròn, phía trên trụ là Linga.
Từ tháp Chính nhìn thẳng về hướng Đông là khoảng sân rộng hình chữ nhật (khoảng không gian theo nhận định của các nhà nghiên cứu là nhà Dài dùng làm nơi để đồ trong quá trình làm lễ của các chức sắc) và hạng mục tháp Cổng.
Quan sát tổng thể thỉ hạng mục tháp Cổng này có hình dạng và cấu trúc như ngôi tháp Chính. Tuy nhiên, vì chức năng dùng để làm nơi ra vào (cửa Đông và cửa Tây thông nhau) nên được trang trí đơn giản và không có nhiều hoa văn, phù điêu.
Phía trước tháp Cổng là một khoảng sân rộng lớn với con đường lên xuống bằng gạch được xây theo một trục duy nhất. Đó là hướng Đông. Thế nhưng, theo thời gian, con đường này đã xuống cấp trầm trọng nên không còn được sử dụng.
Để thay thế cho điều này, năm 2000 ban quản lý đã xây dựng một hạng mục tháp mới nằm về phía Nam ngôi tháp Chính với cấu trúc hình lá Nhĩ phình ra to tướng, đứng trên hai cột không chịu lực cân xứng.
Xét về mặt khoa học, phong thủy thì công trình này không hòa hợp với ba đền tháp nguyên thủy. Tuy nhiên, xét về mặt bảo vệ di tích thì nó đóng vai trò tương đối quan trọng để phục vụ cho khách du lịch.
Đi du lịch Ninh Thuận và đặt chân ghé thăm Di tích đặc biệt tháp Po Klong Garai, rất nhiều du khách thường hiếu kỳ về một hạng mục nằm bên phải ngôi tháp Chính có mái giống mái giống như mà nhà Rông ở Tây Nguyên hay mái nhà hình thuyền như mặt trên trống đồng.
Hạng mục này chính là tháp Lửa, hay còn gọi là tháp Hỏa (theo quan niệm của người Chăm chính là thứ xua đuổi tà ma, sưởi ấm đồng thời là hiện hữu sức mạnh vô biên của thần Siva). Chức năng của tháp này là để các tu sĩ Bàlamôn, các thầy cúng bày các vật tế lễ và giữ ngọn lửa tế nên người Chăm gọi là Tháp Lửa.
Về cấu trúc thì tháp có 3 cửa thông nhau 3 hướng Đông, Bắc và Nam, riêng phía Nam là cửa sổ. Cũng như tháp Cổng, tháp Lửa được xây dựng khá đơn giản, các mặt tháp đa phần không có nhiều phù điêu và hoa văn.
Hiện hữu trong không gian của cụm đền tháp còn có một điện thờ nhỏ nằm ở phía sau tháp chín. Đây chính là nơi thờ hoàng hậu Bia Kol, chánh thất của vua Rồng Po Klong Garai. Đặc biệt, kế bên điện thờ chính là hình ảnh cây mẹ với thân hình uống công đầy uyển chuyển. Tương truyền, đây chính là nơi mà vua Po Klong Garai thời niên thiếu (đi buôn trầu) thường lên để nghỉ ngơi.
Trải qua hơn 800 năm hình thành và tồn tại với thời gian. Đến nay, khu đền tháp Po Klong Garai (Bửu Sơn) đa phần còn nguyên vẹn với nét kiến trúc nghệ thuật độc đáo thuần theo phong cách hậu Bình Định – thời kỳ Muộn, để lại một giá trị to lớn về mặt văn hóa và lịch sử dân tộc.
Đặc biệt, cách thức xây dựng đền tháp Po Klong Garai tại Ninh Thuận nói riêng và tất cả công trình kiến trúc nghệ thuật Chăm trên dải đất miền Trung nói chung đến nay vẫn là điều bí ẩn chưa lời giải. Qua đó mới thấy được sự tài tình của người Chăm xưa và hiểu rõ lý do vì sao khi nói, “Người Chăm là bậc thầy trong việc xây dựng những công trình kiến trúc nghệ thuật bằng gạch mà không ai có thể sánh lại.”
Thông tin giá vé tham quan tháp Po Klong Garai Ninh Thuận
- địa chỉ: đường Bác Ái, phường Đô Vinh, TP. Phan Rang – Tháp Chàm, Ninh Thuận
- thời gian: từ 𝟕𝐡𝟑𝟎 – 𝟏𝟕𝐡𝟎𝟎 hàng ngày
- giá vé: 𝟐𝟎.𝟎𝟎𝟎 vnđ/người lớn và 𝟏𝟎.𝟎𝟎𝟎 vnđ/trẻ em
- dịch vụ xe điện: 𝟏𝟎.𝟎𝟎𝟎 vnđ/vé/lượt và 𝟏𝟓.𝟎𝟎𝟎 vnđ/vé/khứ hồi
- xem trình diễn nghệ thuật múa Chăm và biểu diễn làm gốm truyền thống tại khu vực gần cổng ra vào.
Trên đây là thông tin tham quan Di tích cấp Quốc gia đặc biệt tháp Po Klong Garai Ninh Thuận. Hy vọng với những thông tin này sẽ giúp bạn hiểu hơn về một công trình kiến trúc nghệ thuật tháp nổi tiếng bậc nhất Việt Nam được xây dựng bởi người Chăm xưa. Chúc bạn có chuyến tham quan và trải nghiệm vui vẻ bên người thân và bạn bè.
